Wałcz
Wałcz | |||
| |||
| Blazono | |||
| |||
Genitivo de la nomo | Wałcza | ||
Provinco | Okcidenta Pomerio | ||
Distrikto | Distrikto Wałecki | ||
Komunumo | Komunumo Wałcz | ||
Speco de komunumo | Urba | ||
Urba komunumo | Jes | ||
Urborajtoj | 1303 | ||
Koordinatoj | 53° 16′ N, 16° 28′ O53.26666666666716.466666666667Koordinatoj: 53° 16′ N, 16° 28′ O | ||
Alto super la marnivelo | 109 m | ||
Areo | 38,16 km² | ||
Loĝantaro | 26312 (en 2004) | ||
Loĝdenso | 689,5 loĝ./km² | ||
Poŝtkodo | 78-600 | ||
Telefona antaŭkodo | 67 | ||
Aŭtokodo | ZWA | ||
TERYT | 4324417011 | ||
Estro | Maciej Żebrowski | ||
Titolo de estro | Urbestro | ||
Adreso de estraro | pl. Wolności 1 | ||
Poŝtkodo de estraro | 78-600 | ||
Telefono de estraro | 67 258-44-71 | ||
Fakso de estraro | 67 258-26-18 | ||
Poŝto de estraro | walcz@um.pl | ||
Komunuma retejo | http://www.walcz.um.pl | ||
Wałcz (kaŝube: Wôłcz, dum historio la aliaj nomoj: Wałecz, Wałęcz, Wałcze, Walcia, Welcz, Walcz 1575 (1579), Walcz 1584, Walcks, Volzen, Cron, Crone, Corona, Krone, Arnescron, Arnscron, Arneskrone 1312, Die Krone, Deutsch Krone; Vałcz, germane: Deutsch Krone) estas urbo en Okcidenta Pomerio en Pollando.
La urbodomo en Wałcz
La preĝejo de Sankta Nikolao
Ĝi apartenas al komunumo Wałcz en distrikto Wałecki.
Enhavo
1 Historio
1.1 Historio de Wałcz en Mezepoko
1.2 Historio de Wałcz de la 16a ĝis la 19a jc
1.3 Historio de Wałcz dum la 20a jc
1.4 Bibliografio
2 Famuloj
3 Kunlaboro de komunumaj aŭtonomioj
4 Eksteraj ligiloj
Historio |
Historio de Wałcz en Mezepoko |
La gentoj de okcident-slavoj, en la 9-a kaj 10-a jarcentoj
Pollando dum la regado de Boleslavo la 3-a Kurbabuŝa
La mapo de la Margraflando Brandenburgio
Pollando dum la regado de pola reĝo Kazimiro la 3a Granda (1333–1370)
Dum la kreado de la gentaj organizoj tia teritorio estis ĉe la limo de la Pomerianoj kaj gento de Polanie (vidu la apudan mapon). Należy przyjąć, że do czasów
przedpaństwowych Polski, ziemie te były pod kulturowym i politycznym wpływem
Pomorzan i związane były z losem dziejowym Pomorza Zachodniego. Poprzez wyprawy
wojenne na Pomorze organizowane w pierwszej połowie XII wieku przez Boleslavo la 3-a Kurbabuŝa okolice te zostały włączone do państwa polskiego, stanowiąc
północne rubieże Wielkopolski. Z tego okresu pochodzi pierwsza wzmianka o
grodzie w okolicy współczesnego miasta. Krzywousty zdobył i spalił ten gród, a
jego mieszkańców uprowadził w niewolę. Na początku XIV wieku okoliczne ziemie
zajęła Margraflando Brandenburgio. 23 kwietnia 1303 roku Urlich Schoning i Rudolf
Liebenthal otrzymali od margrabiów brandenburskich: Ottona, Konrada, Jana i
Waldemara przywilej na założenie miasta Arenscrone (obecny Wałcz). Miasto
zostało wyposażone w 208 łanów ziemi ornej, łąki oraz dwa jeziora z wyspami i
półwyspem. Dodatkowo miasto było zwolnione z płacenia podatków przez 16 lat. W
1368 roku Kazimiro la 3-a Granda w wyniku układu z Marchią Brandenburską odzyskał dla Polski Wałcz wraz z okolicznymi ziemiami. Potwierdził przywilej lokacyjny
miasta, a na zamku osadził swojego starostę. Wówczas miasto stanowiło ośrodek
rzemieślniczo-handlowy. Dum la jaroj 1409 kaj 1460 la urbo dufoje estis bruligita fare de kavaliroj de la Teŭtona Ordeno.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Wałcz de la 16a ĝis la 19a jc |
En la jaro 1524 pola reĝo Sigismundo la Maljuna faris tiun urbon kiel doganejon por vendadi tie la gregoj da brutoj al Okcidenta Eŭropo. W 1535 roku nastąpiło
zajęcie kościoła katolickiego przez zwolenników reformacji i zamienienie go na
zbór ewangelicki. W 1577 roku miał miejsce wielki pożar miasta. Aby pomóc
mieszkańcom w odbudowie zniszczeń Stefan Batory przyznał miastu prawa do
cotygodniowych targów, a później jeszcze trzech dodatkowych jarmarków w ciągu
roku. Wszystkim zaś kupcom zagwarantował bezpieczeństwo, wolność i opiekę
prawną. Od połowy XVI wieku znajdowało się tutaj starostwo grodowe. Od XVII
wieku Wałcz stanowił ośrodek działalności kontrreformacyjnej jezuitów, którzy w
1618 roku założyli tu kolegium, zwane Atenami Wałeckimi, znane z wysokiego
poziomu nauczania. W XVI wieku obok Wałcza powstała odrębna gmina miejska,
mająca od 1633 roku własne prawa miejskie. Był to ośrodek
rzemieślniczy, konkurencyjny wobec starego miasta.
Sveda diluvo (1655-1660) aŭ Nordia Milito 1655-1660
La Respubliko de Ambaŭ Nacioj post la dispartigoj de Pollando-Litovio
Jednak po zniszczeniach
en la tempo de sveda invado Sveda diluvo en la mezo de la 17a jc, dum la jaroj 1658-1662 obie
części zostały połączone w jedno miasto. W 1706 roku Szwedzi
podczas rabunku podpalają Wałcz, obracając w popiół 77 domów. Szczególnie
ucierpiała zabudowa dawnego nowego miasta. W kolejnych latach pożary i epidemie
przywleczone przez wojsko dziesiątkują miasto. Mieszkańcy w większości
opuszczają miasto. Stąd w 1729 roku starosta Henryk Golc zwolnił mieszczan od
świadczeń, by zachęcić ludzi do osiedlania się w Wałczu i odbudowy miasta. W
1772 roku Wałcz zamieszkiwało 1155 mieszkańców, a liczba posesji wynosiła 205.
En tiu jaro dum la 1-a dispartigo de Pollando Wałcz aneksis Prusio. W
XIX wieku rozpoczęła się germanizacja miasta, wskutek zwiększenia się liczby
ludności niemieckiej. Fine de la 19a jc la urbo ricevis la fervojajn ligojn kun la diversaj urboj, aperis etaj fabrikoj, ekz. segejoj, meblo-fabrikoj, maŝin-fabrikoj kaj disvolviĝis la ligno-komerco.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Wałcz dum la 20a jc |
Post la Unua Mondmilito Wałcz rstis en la limoj de Germanio. Od 1934 roku w
mieście i okolicy trwała budowa umocnień wojskowych fragmentu Wału
Pomorskiego. W okresie II wojny światowej brały w niej udział liczne oddziały
robocze jeńców francuskich, polskich, sowieckich, brytyjskich, amerykańskich. W
mieście istniał obóz pracy przymusowej.
Curzon-linio kaj ŝanĝoj de la teritorio de Pollando post la Dua Mondmilito
La Kastela Lago Park / Jezioro Zamkowe
La preĝejo de Antonio de Padovo
Wałcz został zdobyty 5-6 lutego 1945
roku w trakcie ciężkich walk wojsk polskich i sowieckich o przełamanie
Wału Pomorskiego. W trakcie działań wojennych w 1945 roku miasto zostało
zniszczone prawie w połowie. Miejscowa ludność niemiecka w większości opuściła
miasto w obawie przed zbliżającym się frontem.
Post la fino de Dua Mondmilito la urbo eniris Pollandon laŭ la decido de la Potsdama konferenco kaj ankaŭ laŭ la decidoj de la konferenco komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la apudan mapon).
Do miasta przybyli nowi osadnicy z różnych stron
dawnej Polski. 7 maja 1946 roku zatwierdzono obecną nazwę miasta. De la jaro 1999
Wałcz apartenas la Vojevodio de Okcidenta Pomerio.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio |
- Zygmunt Boras, Ryszard Walczak, Andrzej Wędzki, Historia powiatu wałeckiego w zarysie, Poznano: Wydawnictwo Poznańskie, 1961.
- Jan Ignacy Bocheński, Eleonora Jackowska, Ludwik Bąk, Marcin Hlebionek, Adam Szweda, Historia kościoła parafialnego w Wałczu, Wałcz: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy Pozka 2002.
- Bronisław Chlebowski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów, tom 12, Varsovio: Nakładem Władysława Walewskiego, 1892.
- Marcin Dudek, Jerzy Sadowski, Fortyfikacje Wału Pomorskiego w Wałczu, Wałcz: Wydawnictwo Infort, 2006.
- Sławomir Klonowski, Niezależne Samorządne Związki Zawodowe „Solidarność” w Wałczu w latach 1980-1989, Wałcz: Regionalne Towarzystwo Historyczne Ziemi Wałeckiej, 2009.
- Michał Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków: Michał Pawlikowski, 2012.
Famuloj |
La 14-an de januaro 1945 naskiĝis en Wałcz Ákos Mesterházy - hungara inĝeniero, agronomo, profesoro, membro ordinara de Hungara Scienca Akademio (2013).
Kunlaboro de komunumaj aŭtonomioj |
Bad Essen, Germanio
Demmin, Germanio
Kyritz, Germanio
Werne, Germanio
Eksteraj ligiloj |
- Oficiala Interreta Paĝo de Urb-Oficejo Wałcz
