Gfyuki

Acetonitrilo

Alternativa(j) nomo(j)

Cianometano

Cianeto de metilo

Cianhidrato de metileno

Acetila azotato

Etanonitrilo

Etila nitrilo

Metila cianido

Metanokarbonitrilo

Kemia formulo

C₂H₃N

CAS-numero-kodo

75-05-8

ChemSpider kodo

6102

PubChem-kodo

6342

Fizikaj proprecoj

Aspekto

Senkolora likvaĵo,
toksa, brulema
kun etereca odoro

Molmaso

41.05 g mol⁻¹

Denseco

0.786 mg mL−1 g/cm³ (likva)

Refrakta indico

n_{{761}}^{{20}}

1,344

Fandopunkto

inter −46 kaj −44 °C
inter −51 kaj −47 °F;
inter 227 kaj 229 K

Bolpunkto

inter 81.3 kaj 82.1 °C
inter 178.2 kaj 179.7 °F
inter 354.4 kaj 355.2 K

Solvebleco

Tute solvebla

Acideco (pKa)

29.1

Mortiga dozo (LD50)

988 mg kg−1
(intrahaŭta, kuniklo)

2730-3800 mg kg−1
(buŝe, muso)

Mortiga dozo (LC50)

5655 ppm (kobajo, 4 hr)

2828 ppm (kuniklo, 4 hr)

53,000 ppm (rato, 30 min)

7500 ppm (rato, 8 hr)

2693 ppm (muso, 1 hr)

Ekflama temperaturo

2.0 °C (35.6 °F; 275.1 K)

Memsparka
temperaturo

523.0 °C (973.4 °F; 796.1 K)

Sekurecaj Indikoj

Risko

R11

R20/21/22

R36

Sekureco

S(S1/2)

S16

S36

Pridanĝeraj indikoj

Danĝero

F
Brulema

Xn
Noca por la sano

GHS etikedigo de kemiaĵoj^[1]

GHS Damaĝo-piktogramo

GHS Signalvorto

Damaĝo

GHS Deklaroj pri damaĝoj

H225, H311

GHS Deklaroj pri antaŭgardoj

P210, P233, P235, P240, P241, P242, P243, P280, P302, P303, P312, P352, P353, P361, P361, P363, P370, P378, P403, P405, P501

Escepte kiam indikitaj, datumoj estas prezentataj laŭ iliaj normaj kondiĉoj pri temperaturo kaj premo
(25 °C kaj 100 kPa)

Acetonitrilo aŭ metila cianido estas organika kemiaĵo kun molekula formulo CH₃CN. Ĉi tiu senkolora likvaĵo estas la plej simpla organika nitrilo. Ĝi estas produktata ĉefe kiel flanka kombinaĵo en la manufakturado de la "akrilonitrilo". Ĝi estas larĝe uzata kiel "neprotona polara solvaĵo"^[2] en organika kemio kaj en la senmakuligado de la "butadueno".

Laboratorie, ĝi uzatas kiel averaĝopolara solvaĵo, solveblal en akvo kaj vasta gamo da organikaj solvaĵoj, sed ne en saturitaj hidrokarbonidoj. La acetonitrilo dissolvas vastan gamon da jonikaj kaj nepolaraj komponaĵoj kaj utilas en la mova fazo en HPLC^[3] aŭ Altefika Likva kromatografio kaj LC-MS^[4]. La acetonitro estis unue preparita en 1847 de Jean-Baptiste Dumas (1800-1884).

La acetonitrilo estas senkolora likvaĵo kun etersimila odoro. Ĝi estas toksa likvaĵo kaj forte absorbebla de la haŭto. Ĝi estas brulema kaj brulas kun brila flamo. Ĝia fandopunkto estas -45 °C kaj bolas je 82 °C. Ĝi estas solvebla en akvo, karbinolo, etero, kloroformo, "karbona kvarklorido" kaj multaj nesaturitaj hidrokarbonidoj. Acetonitrilo okazas en terkarba gudro kaj estas vaste komerce disponebla. Dum manipulado de acetonitrilo oni devas uzi gantojn kaj ventumadon. Acetonitrilo estas toksa per inhalado kaj haŭta aborbiĝo. La acetonitrilo estas metaboligita ĉefe en la hepato estigante la metabolan cianidon. Poste, la cianido estas metaboligita de la enzimo rodenazo por estigi la tiocianaton.

Enhavo

1 Preparado

2 Tokseco

3 Brulemeco kaj eksplodemeco

4 Reakciemo kaj neakordeco

5 Enmagazenigo kaj manipulado

6 Akcidentoj

7 Literaturo

8 Vidu ankaŭ

9 Referencoj

Preparado |

Acetonitrilo estas flanka produkto en la manufakturo de la "akrilonitrilo". Ĝenerale la tendencoj por la produktado de la acetonitrilo sekvas tiun de la akrilonitrilo. La acetonitrilo ankaŭ produkteblas pere de pluraj procezoj, sed sen komerca uzo. Aliaj procesoj estas pere de la senhidratigo de la acetamido aŭ hidrogenigo de miksaĵoj da karbona unuoksido kaj amoniako. En 1992, 32.3 miloj funtoj (14.700 tunoj) da acetonitrilo estis produktitaj en Usono.

Cianido de metila (acetonitrilo) estas produktebla per malkomponado de la "sulfometilato de kalio" kun cianido de kalio, tamen, tiu metdo ne estas kontentiga, kaj kvante, kaj kvalite de la estigita produkto. La ĉeesto de etaj kvantoj da humideco en la materialo donas originon al sekondaraj produktoj, en kiu elstariĝas la cianido kaj la "karbonato de amonio" aŭ (NH₄)₂CO₃, krom gaso havanta tre ofendan odoron, al kiu oni ŝuldas ne al la nitrilo ĝustadire. Plej efika metodo por preparado de la acetonitrilo konsistas en la reakcio de la acetamido kun anhidra fosfata acido, kiel proponata de Jean-Baptiste Dumas^[5].

Tokseco |

Acetonitrilo estas nur modeste toksa en etaj dozoj. Ĝi estas metaboligita kaj produktas cianidan acidon, kiu estas la fonto de la observitaj toksaj efektoj. Ĝenerale la apero de la toksefektoj estas iomete malfrua, pro la tempo necesa por la metabolo de la acetonitrilo en cianidon en la korpo, kiu ordinare prenas inter 2 kaj 12 horojn.

Kazoj da venenado per acetonitrilo en homoj (aŭ pli specife, per cianidovenenado post ekspozicio al la acetonitrilo) estas tre raraj, sed ne malkonataj, per inhalado, ingestado kaj (eble) per haŭxtabsorbiĝo. La simptomoj, kiuj kutime ne aperas dum pluraj horoj post ekspozicio, estas spiromalfacileco, malalta pulsonivelo, naŭzo kaj vomado: konvulsioj kaj komato povas okazi en seriozaj situacioj, sekvata de morto pro spirruinigo. La traktado por la cianidoveneniĝo estas la uzo de oksigeno per inhalado, "natria nitrito" aŭ NaNO₂, kaj "natria tiosulfato" aŭ Na₂S₂O3, inter la plej ordinaraj kuraciloj.

Acetonitrilo uzatas en formuladoj de forigiloj por ungolakoj, malgraŭ ĝia malalta tamen signifoplena tokseco. Acetono kaj "etilacetato" ofte prefereblas pro ties pli alta sekureco por domuzoj. Acetonitrilo estis forpelita de la kosmetikaj produktadoj en la [Eŭropa Ekonomia Areo]] ekde marto 2000.

Brulemeco kaj eksplodemeco |

Acetonitrilo estas brulema likvaĵo kaj ĝiaj vaporoj sukcesas vojaĝi konsiderindajn distancojn ĝis iu sparkiga fonto kaj ekbruli. Acetonitrilo formas eksplodemajn miksaĵojn kun la aero en koncentriĝoj inter 4% kaj 16% (en volumo). Damaĝaj gasoj produktitaj dumbrule estas cianidoj, karbona unuoksido, karbona duoksido kaj nitrogenaj oksidoj. Karbona duoksido aŭ sekkemiaj fajrestingiloj devas uzati en kazoj de fajroj kun acetonitrilo.^[6]

Reakciemo kaj neakordeco |

La kontakto de la acetonitrilo kun fortaj oksidantoj povas rezulti en perfortaj reakcioj. Acetonitrilo hidroliĝas kiam ekspoziciita al fortaj acidoj kaj bazoj. Ĝi estas neakorda pri reduktagentoj kaj alkalometaloj, kaj ĝi povas ataki plastaĵojn, kaŭĉukojn krom aliaj farbotavoloj.

Enmagazenigo kaj manipulado |

Acetonitrilo devas manipuliĝi en laboratorioj uzante la "bazajn praktikojn pri prudenteco", kun aldono de la antaŭzorgoj pri manipulado de alte brulemaj substancoj. Specife, acetonitrilo devas uziĝi nur en lokoj liberaj je sparkigaj fontoj, kaj kvantoj pli grandaj ol unu litro devas konserviĝi en metalujoj firme fermitaj for de lokoj rezervitaj al oksidantoj.

Akcidentoj |

En kazoj de haŭtokontaktoj, senprokraste lavu per sapo kaj akvo kaj forigu la malpurigitajn vestaĵojn. En kazoj de okulkontakto, tuj lavu per abunda kvanto da akvo dum 15 minutoj (okaze levante la palpebrojn supren kaj malsupren) kaj ricevu medicinan atenton. Kiam acetonitrilo estas ingestita, oni devas ricevi tujan medicinan atenton. Kiam larĝaj kvantoj da ĉi tiu komponaĵo estas inhalita, movu la personon al freŝa aero kaj senprokraste serĉu medicinan helpon.

Literaturo |

Philosophical Transactions of the Royal Society of London

Works of the Cavendish Society: Gmelin, Leopold. Hand-book of ..., Volume 10, Cavendish Society, London

The American Journal of Science

Physical Chemistry of Organic Solvent Systems, A. Covington

nugentec

Toxicology Desk Reference: The Toxic Exposure & Medical Monitoring Index, Robert Ryan, Claude Terry

Prudent Practices in the Laboratory: Handling and Disposal of Chemicals

Analytical Methods for Major and Modified Nucleosides - HPLC, GC, MS, NMR ..., Gerard Meurant

A Comprehensive Guide to the Hazardous Properties of Chemical Substances, Pradyot Patnaik

Handbook of Environmental Fate and Exposure Data for Organic Chemicals, Volume 4, Philip H. Howard

Encyclopedia of Chemical Processing and Design: Volume 5 - Blowers to ..., John J. McKetta Jr

Risk Management for Hazardous Chemicals, Volume 1, Jeffrey Wayne Vincoli

Industrial Organic Chemicals, Harold A. Wittcoff, Bryan G. Reuben, Jeffery S. Plotkin

Encyclopedia of Toxicology, Bruce Anderson, Ann de Peyster, Shayne C. Gad, P.J. Bert Hakkinen, Michael Kamrin, Betty Locey, Harihara M. Mehendale, Carey Pope, Lee Shugart