Cigana lingvo
Cigana lingvo | ||
Romani čhib | ||
Parolata en | Inter ciganoj kaj sintioj | |
Parolantoj | 4 800 000 | |
Denaskaj parolantoj | 4,8 milionoj | |
Skribo | latina alfabeto, cirila alfabeto, nagario | |
Lingvistika klasifiko | ||
|---|---|---|
Hindeŭropa
| ||
| Oficiala statuso | ||
Oficiala lingvo en | kunoficiala en Šuto Orizari, Makedonio, kaj en 79 komunumoj de Rumanio inkluzive de Budeşti, regiona lingvo de Kosovo, minoritata lingvo en Svedio kaj Finnlando | |
Reguligita de | Nenio | |
Lingva statuso | 3 sendube endanĝerigita | |
| Lingvaj kodoj | ||
Lingvaj kodoj | ||
| ISO 639-2 | romaní | |
| ISO 639-3 | rom | |
| SIL | RMY | |
| Glottolog | roma1329 | |
Angla nomo | Romani | |
Franca nomo | romani | |
Vikipedio | ||
La cigana lingvo (ankaŭ nomebla "romaa lingvo" laŭ la etno de romaoj[1], subgrupo de la ciganoj) apartenas al la hindarjaj lingvoj de la hindeŭropa lingva familio. Ekzistas pluraj variantoj, ĉar ciganoj vivas diaspore tra la tuta mondo kaj akceptas multajn lokajn esprimojn.
Enhavo
1 Nomo de la lingvo
2 Ortografio
3 Gramatiko
3.1 Substantivo
3.2 Verboj
3.2.1 Prezenco
3.2.2 Preterito
4 Vortotrezoro
5 Literaturo
6 Vidu ankaŭ
7 Eksteraj ligiloj
8 Referencoj
Nomo de la lingvo |
Laŭ la malsupre nomita libro "Kauderwelsch"[2][3] la lingvanoj nomas la lingvon romanes.
Ortografio |
La ĉisekve uzata ortografio baziĝas sur la "Kauderwelsch"-libreto. Sed ne ekzistas unueca ortografio por la lingvo.
| Litero | Similas al | Ekzemplo | Traduko | Rimarko |
|---|---|---|---|---|
| č | ĉ | čor | ŝtelisto | |
| x | ĥ | xabé | manĝaĵo, nutraĵo | |
| š | ŝ | šukár | bela | En kelkaj dialektoj ĝi povas estiĝi el čh, ekz. šib "lingvo" (el čhib) |
| ž | ĵ | žuvlí | virino | |
| dž | ĝ | džilí | kanto | En kelkaj dialektoj ĝi povas ŝanĝiĝi al g, ekz. gilí. Sed ĝi ankaŭ povas estiĝi el g, ekz. dživ "greno" (el giv). |
Gramatiko |
Substantivo |
La deklinaciado havas 8 kazojn kaj du genrojn (viran kaj inan). Ni rigardu ekzemple la substantivon raklo (knabo):
| nom. | rakl-o | knabo |
|---|---|---|
| vok. | rakl-eja! | knabo! |
| akuz. | rakl-es | knabon |
| dat. | rakl-es-ke | al knabo |
| lok. | rakl-es-te | ĉe knabo |
| abl. | rakl-es-tar | (direkte) de knabo |
| instr. | rakl-es-sa, rakl-e-ha | kun/per knabo |
| gen. | rakl-es-ko, rakl-es-kero | (havaĵo) de knabo |
| nom. | rakl-e | knaboj |
|---|---|---|
| vok. | rakl-ale! | knaboj! |
| akuz. | rakl-en | knabojn |
| dat. | rakl-en-ge | al knaboj |
| lok. | rakl-en-de | ĉe knaboj |
| abl. | rakl-en-dar | (direkte) de knaboj |
| instr. | rakl-en-ca | kun/per knaboj |
| gen. | rakl-en-go, rakl-en-gero | (havaĵo) de knaboj |
Deklinaciataj estas ankaŭ la adjektivoj, pronomoj kaj numeraloj.
Verboj |
Regulaj verboj uzas la saman radikon por prezenco kaj preterito, dum neregulaj verboj iom ŝanĝas ĝin. Prunteprenitaj verboj aldonas markigan silabon, kiu eĉ dependas de la dialekto.
Prezenco |
La prezenco distingas tri specojn de konjugacio, nome a-grupo, e-grupo kaj prunteprenita grupo. Ĉar ne ekzistas infinitivo, kiel ekzemplo estas donita la tria persono el la verba singularo de prezenco.
La e-grupa konjugacio estu montrata per la verbo kerel.
| Persono | Mallonga formo | Traduko | Longa formo | TradukoL |
|---|---|---|---|---|
| (me) | ker-áv | mi faras | ker-áva | mi faros |
| (tu) | ker-és | vi faras | ker-éha | vi faros |
| (vo, ov, jov) | ker-él | li faras | ker-éla | li faros |
| (voj, oj, joj) | ker-él | ŝi faras | ker-éla | ŝi faros |
| (amé, amen) | ker-ás | ni faras | ker-áha | ni faros |
| (tumé, tumen) | ker-én | vi faras | ker-éna | vi faros |
| (von, on, jon) | ker-én | ili faras | ker-éna | ili faros |
L Lovara dialekto
| ker! | vi faru! |
| ker-as! | ni faru! |
| ker-en! | vi faru! |
| ma ker! | ne faru! |
La a-grupa konjugacio estu montrata per la verbo žal.
| Persono | Mallonga formo | Traduko | Longa formo | TradukoL |
|---|---|---|---|---|
| (me) | ž-av | mi iras | ž-áva | mi iros |
| (tu) | ž-as | vi iras | ž-áha | vi iros |
| (vo, ov, jov) | ž-al | li iras | ž-ála | li iros |
| (voj, oj, joj) | ž-al | ŝi iras | ž-ála | ŝi iros |
| (amé, amen) | ž-as | ni iras | ž-áha | ni iros |
| (tumé, tumen) | ž-an | vi iras | ž-ána | vi iros |
| (von, on, jon) | ž-an | ili iras | ž-ána | ili iros |
Preterito |
La preterito nur distingas inter propraj verboj kaj prunteprenitaj verboj. Krome dependas la preterito litero de la lasta radika konsonanto. Post -l-, -n-, -r- kaj -v- sekvas -d-, sed post -g-, -k-, -kh-, -m-, -s-, -čh- kaj -š- sekvas -l-.
| Persono | Preterito de "kerél" | Traduko | Preterito de "pučhel" | Traduko |
|---|---|---|---|---|
| (me) | ker-d-ém | mi faris | pučh-l-ém | mi demandis |
| (tu) | ker-d-án | vi faris | pučh-l-án | mi demandis |
| (vo, ov, jov) | ker-d-ás | li faris | pučh-l-ás | li demandis |
| (voj, oj, joj) | ker-d-ás | ŝi faris | pučh-l-ás | ŝi demandis |
| (amé, amen) | ker-d-ám | ni faris | pučh-l-ám | ni demandis |
| (tumé, tumen) | ker-d-én | vi faris | pučh-l-én | vi demandis |
| (von, on, jon) | ker-d-é | ili faris | pučh-l-é | ili demandis |
Vortotrezoro |
La vortotrezoro konsistas el du partoj, nome vortoj, kiuj parencas al vortoj en aliaj hindiaj lingvoj, kaj vortoj el diversaj lingvoj, kies teritorioj estis tramigritaj de la ciganoj.
| Vorto | Senco | De kie |
|---|---|---|
ha | jes | |
na | ne | Hindia |
jekh | unu | Hindia |
duj | du | Hindia |
trin | tri | Hindia |
štar | kvar | Hindia |
panč | kvin | Hindia |
šov | ses | Hindia |
efta | sep | Greka |
oxto [oĥto] | ok | Greka |
enja | naŭ | Greka |
deš | dek | Hindia |
dad | patro | Persa |
daj, dej | patrino | Persa |
phral | frato | Hindia |
phen | fratino | Hindia |
čhavo | infano | Hindia |
šukar | bela | Hindia |
kaj | kie; ke | Hindia |
the | kaj | |
abo | aŭ |
Literaturo |
(pola) Izabela Jaśkowiak, Paweł Lechowski, Rozmówki romskie. Romane wakeribena (Ciganaj konversacioj), Romskie Stowarzyszenie Oświatowe Harangos (Cigana Kleriga Asocio Harangos), Kraków 2008, p. 71
(pola) Baba Jaga. Jan Mirga, Baśnie (Fabloj), Obrazy (Fotoj), Małgorzata Mirga-Tas, Marta Kotlarska, Romskie Stowarzyszenie Oświatowe Harangos i Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Kraków 2010 ISBN 978-83-85988-97-7 Teksto en la pola kaj cigana.
(japana) Lingvopolitiko de malplimulto dise loĝanta en multaj ŝtatoj, Eld. Miura Nobutaka & Kasuya Keïsuke, 2000.
Vidu ankaŭ |
Marcel Couthiade ('Rromani'-skribo, lingvo kaj kulturo)
Ciganoj
Sintioj
Gadĵo
Ederlezi (kanto)
Eksteraj ligiloj |
Gelem, Gelen: cigana himno
Referencoj |
↑ Noto : Multaj nuntempe uzas la vorton "romaoj" (kaj ties diversajn nacilingvajn formojn) ankaŭ kiel sinonimon de la pli ĝenerala nomo "ciganoj". La Internacia Romaa Unio opinias, ke la diversaj nacilingvaj terminoj similaj al "ciganoj" estas pejorativaj, kaj uzas tial anstataŭe "romaoj", tiel inkluzivante ankaŭ sintiojn kaj kaleojn en la signifon de "romaoj".
↑ (germana) Kauderwelsch (eo=volapukaĵo), Band 177, Romani Wort für Wort, ISBN 3-89416-356-9
↑ Noto pri lingva diskriminacio de romaoj en la libro (itala) Rom genti libere : "Romanès : un idiomo ignoto, un linguaggio volutamente artefatto, una lingua furbesca"
