Gfyuki

Futbalo
futbala ludo
Disciplinoj
Kulminaj konkursoj
Futbala Mondpokalo (FIFA World Cup)	unuafoje en 1930
Olimpika turniro	unuafoje en 1900 (viroj)
Internacia federacio
Nomo:	Federacio Internacia de Futbalo (FIFA)
Fondita:	21-an de majo 1904
TTT:	www.fifa.com
Rilataj paĝoj
Kategorio:Futbalo
v • d • r

Tablofutbalo

Futbalo (aŭ asocia piedpilkado aŭ piedpilkado aŭ piedpilkludo) estas sporto el la familio de la piedpilkadoj, kaj estas la plej internacie konata kaj praktikata sporto el tiu familio. Tial oni ofte uzas "piedpilkado" sinekdoke por "futbalo".

Ĝi estas ludata sur ortangula kampo inter du dekunuhomaj teamoj. La celo estas enigi la pilkon, ne uzante la brakojn (jen per la kapo, jen per la brusto, sed ĉefe per la piedoj), en la golejon defendatan de golulo de la kontraŭa teamo.

Laŭ studo farita de la Federacio Internacia de Futbalo (FIFA), publikigita en 2001, oni taksas pli ol 240 milionoj la nombron da homoj kiuj ofte ludas futbalon en pli ol 200 landoj tutmonde. En multaj partoj de la mondo — ĉefe en Eŭropo, Latinameriko kaj Afriko — futbalo elvokas egajn pasiojn kaj ludas gravan rolon en la vivo de fervoruloj, lokaj komunumoj, kaj eĉ nacioj. Pro tiu entuziasmo, oni ofte diras, ke ĝi estas la plej populara teamsporto tutmonde.

Historio |

Futbalpilko uzita dum la Somera Olimpiko 2008 en Pekino.

Fruaj formoj de futbalo |

En la 2-a jarmilo a.K. oni ludis en Ĉinujo futbalsimilan ludon nomitan cùjū 蹴鞠 (prononcu "cuĝü": "cù 蹴" = puŝi perpiede; "jū 鞠" = pilko). Ne plu estas konataj la tiamaj reguloj de la ludo. Tamen oni certas, ke ĝi utilis al militista trejnado de la soldatoj. En la dinastio Zhou la ludo disvastiĝis en la popolo kaj per reguloj oni provis limigi krudecon kaj perforton. La pilko estis kudrita el ledpecoj kaj plenigita de plumoj aŭ bestharoj. De la dinastio Qin ĝis la dinastio Sui pli kaj pli ŝatiĝis futbalo. Inter la jaroj 220 kaj 680 oni inventis aerplenigitan pilkon kaj difinis futbalajn regulojn kiel golejojn, golprotektistojn, ktp. Ĉirkaŭ 100 jarojn poste la ludo preskaŭ tute forgesiĝis.

El la antikva Grekujo konserviĝis bildoj de futbalo sur reliefoj kaj vazoj, ĉefe el Sparto, kie fizika trejnado estis alte taksata. Ankaŭ la antikvaj Romianoj pilkoludis, simile al la ĉina cùjū por soldata trejnado.^[1]

Mezepoko |

Futbalo en Florenco en la 17-a jarcento

En la frua mezepoko oni ludis en Anglujo praan formon de la nuna futbalo. Tiam du vilaĝoj provis enirigi la pilkon en la vilaĝan pordegon de la kontraŭuloj. La ludkampo ĉiam situis inter du vilaĝoj, eĉ se la distanco inter ili estis plurkilometrojn granda.

Pro la malkovro de Ameriko la eŭropanoj kontaktiĝis kun la mezamerika pilkoludo, kiu havis longan tradicion el diversaj kulturoj kaj parte religian aŭ justican funkcion kaj estis ludataj en imponaj stadioj.

La rekta praulo de la ludo estis unuafoje menciita en 1175 en Anglio, laŭ kiu la junuloj marŝis sur apudurban kampon je la fasta mardo por ludi per pilko. La angla vorto football aperas unuafoje en 1486. La ludo ne havis regulojn, difinitan areon, tiel oni ofte ludis per golejoj troviĝantaj je 4–5 km. Pro la perforteco de la ludo, malpermesis ĝin Eduardo la 2-a en 1304 kaj poste aliaj reĝoj ripete. Ĉar la futbalo travivis ĉiun malpermeson, Jakobo la 1-a jam instigis en 1603 por la ludo.

Kvankam Anglujo estas konata kiel patrujo de futbalo, ekzistis batalludoj similaj al la pilkopuŝado ankaŭ en Francujo kaj Italujo. Ekde la 15-a jarcento oni ludis en Florenco ege krudan piedpilkoludon, la Calcio Storico ("futbalo historia"). Scaino skribis en 1555: "Al la kuranto, kiu trakuras la kampon kun la pilko enmane, iuj fortuloj preparu la vojon, por ke li kuru senĝene. Se tamen granda amaso atakus lin, li malrapidu kaj ... puŝu la pilkon, kaj tion li povos fari pli rapide per puŝo de la piedo ol per iu ajn alia maniero, ĉar tia puŝo estas pli sekura."

19-jarcentaj radikoj de la nuntempa futbalo |

La unua internacia ludo okazis en Glasgow en la jaro 1872 (gazeta desegnaĵo)

La unuaj futbalkluboj fondiĝis en ĉirkaŭ 1820, Anglio.

En 1848 studentoj de la Universitato de Kembriĝo verkis la unuajn futbalreguloj.
Laŭ tiuj skipo konsistis el 15 ĝis 20 ludantoj. En la jaro 1857 kriketo-ludantoj kreis la unuan oficialan futbalklubon de la mondo, la FC Sheffield.

Oni konsideras nuntempe Anglujon la patrujo de futbalo interalie, ĉar fondiĝis en 1863 en Londono la The Football Association (FA), la unua moderna futbala asocio, kiu kreis kompletan regularon kaj evoluigis la sporton.

En 1870 la FA limigis la nombron de ludantoj al dek unu. Unu jaron poste la asocio malpermesis al ĉiu ludanto, krom la golulo tuŝi la pilkon permane. En 1872 oni difinis la grandecon de la pilko. Per tiuj reguloj futbalo distanciĝis pli kaj pli de la tiam multe pli disvastiĝinta rugbeo.

En 1872 okazis la unua oficiala internacia ludo en Glasgovo inter Skotlando kaj Anglujo (rezulto 0:0). Samjare okazis ankaŭ la unua nacia konkurso, la FA Cup.
Du jarojn poste estiĝis la arbitracianto, kiu gvidis kiel la ludon senpartie.

Mezuroj de futbalkampo

Reguloj |

Pli detalaj informoj troveblas en la artikolo Reguloj de futbalo.

La ĝeneralaj reguloj de futbalo sur libera kampo estas jenaj: oni ludas sur ortangula libera kampo. Ĉe profesia futbalo la surfaco konsistas el razeno, malofte el malmola surfaco, sed pli kaj pli ofte el artefarita razeno.

La longecoj de la mallongaj flankoj (golejlinioj) estu inter 45 kaj 90 metroj, tiuj de la longaj flankoj (flanklinioj) inter 90 kaj 120 metroj (kutimaj mezuroj estas 68 metroj je 105. Tiuj longecoj estas ekde 2008 devigaj ĉe internaciaj ludoj^[2]).
La ludkampo estas limigita de blankaj linioj, kutime el kalko. Ĉiu linio estu maksimume dek du centimetrojn larĝa.

Meze de la mallongaj flankoj staras po unu golejo, kiu konsistas el du fostoj, ligitaj per trabo. La distanco inter la enaj flankoj de la fostoj estu 7,32 metroj. La malsupra parto de la trabo estu je 2,44 metroj de la grundo. La golejoj havu retojn por kapti la pilkon kaj montri sukcesan golon.

La pilko estu ronda kaj el taŭga materialo, kiel ekzemple ledo.

Taktiko |

taktika poziciigo 3-2-3-2, ruĝe la atakantoj, blue la defendantoj, grize la golisto

Parto de la ludtaktiko estas la planita kunludado de la diversaj skipanoj, poziciigo sur la ludkampo kaj laŭvica defendo kaj atako. La taktiko dependas de la forto de la kontraŭa skipo, de la ludevoluo kaj de interŝanĝo de skipanoj pro vundiĝo aŭ malpermesiĝo.

La anoj de skipoj havas diversajn funkciojn kaj poziciojn sur la kampo kaj ĉefe defendantoj klopodas malpermesi la liberan aliron de kontraŭaj atakantoj, dum avanuloj klopodas aliri proksime de la kontraŭa golejo por fari golon. Plej verŝajne avanuloj estas plej popularaj futbalistoj, dum foje goluloj povas "savi la vivon" de matĉoj kaj ĉampionadoj, ekzemple kaze de preskaŭ fina kontraŭa golklopodo aŭ postfinaj punŝotoj.^[3]

Internacia federacio |

• FIFA

Kontinentaj konfederacioj |

• UEFA


• CONMEBOL


• CONCACAF


• CAF


• OFC


• AFC

Turniroj |

por viraj teamoj |

• Futbala Mondpokalo


• 
  Eŭropa Ligo de UEFA (de 1971 ĝis 2009 nomita UEFA-Pokalo)


• Pokalo de FIFA-konfederacioj


• Eŭropa Futbal-Ĉampionado


• Azia Pokalo


• Afrika Pokalo de Nacioj


• 
  Ora Pokalo (Nordameriko)


• 
  Amerika Pokalo (Sudameriko)


• Pokalo de Nacioj de la Oceania Futbala Konfederacio

por virinaj teamoj |

• Virina Futbala Mondpokalo


• Azia Virina Futbal-Ĉampionado


• Afrika Virina Futbal-Ĉampionado


• Eŭropa Virina Futbal-Ĉampionado


• Nord- kaj Mezamerika Virina Futbal-Ĉampionado


• Oceania Virina Futbal-Ĉampionado


• Sudamerika Virina Futbal-Ĉampionado

kaj kiel ekzemplo por monda turniro por neplenkreskuloj |

• Futbala mond-ĉampioneco de ludantoj sub 17 jaroj (2009)

Landaj ligoj |

• Angla Ligo


• Brazila Ligo


• 
  Bundesliga (Germanio)


• 
  Grandliga Futbalo (Usono)


• 
  J. Ligo (Japanio)


• 
  

Famaj ludistoj |

Brazila poŝtmarko de 1969 rememoriga de la milo da goloj fare de Pelé; kiu aparte siatempe iel apogis esperanton.

La pokalo de la DFB

Futbala terminaro |

• 
  Ofsajdo^[4]
  


• Ora Pilko


• 
  Punŝoto kaj punpunkto^[5]
  


• 
  mezulo, mezkampisto, mezludisto
  


• 
  golulo, golejisto, golgardisto
  


• 
  centrulo, meza avanulo, meza sturmanto
  


• defendanto

Vidu ankaŭ |

• Futbalteamo


• Reguloj de futbalo


• Futsalo


• Rugbeo


• Gaela piedpilko


• Florenca piedpilko


• Usona piedpilko


• Kanada piedpilko


• Aŭstralia piedpilko


• Eŭropa futbalisto de la jaro


• Esperanta teamo de futbalo

Notoj |

Referencoj |

• Tibor Újlaky-Nagy, La sporta lingvo en Esperanto, Hungara Esperanto-Asocio, 1972 [www.freeweb.hu/eventoj/steb/sportalingvo.rtf]

Bibliografio |

• Paulo Sergio Viana, Ridinda golo, Beletra Almanako, nº 9, oktobro 2010, pp. 13-15.

Eksteraj ligiloj |

• paĝoj de FIFA, la Federacio Internacia de Futbalo


• paĝoj de UEFA, la Unuiĝo Eŭropa de Futbalaj Asocioj


• 
  Garbhan MacAoidh/gla: SPORTO: Multvizaĝa futbalo Monato (2004/6, p. 18)


• alia paĝo pri futbalo


• Terminaro Futbalo (esperante, germane)

Internacia Futbalo
FIFA • Futbala Mondpokalo • Pokalo de FIFA-konfederacioj
AFC (Azia Pokalo) •      CAF (Afrika Pokalo de Nacioj) •      CONCACAF (Ora Pokalo)      CONMEBOL (Amerika Pokalo) •      OFC (Oceania Pokalo de Nacioj) •      UEFA (Eŭropa Futbal-Ĉampionado)

in van Persie]]

• Lukas Podolski


• 
  Ferenc Puskás (Hungario, 1945-1956; Hispanio, 1962)


• Ivan Rakitić


• Antoni Ramallets


• Sergio Ramos


• Franck Ribéry


• Arjen Robben


• Zé Roberto


• Robinho


• Romarinho


• Ronaldinho


• Ronaldo


• Cristiano Ronaldo


• Karl-Heinz Rummenigge


• Edwin van der Sar


• Javier Saviola


• David Silva


• Thiago Silva


• Alfredo Di Stéfano


• Fernando Torres


• Rafael van der Vaart


• Nuno Valente


• David Villa


• Stefan de Vrij


• George Weah


• 
  Zinedine Zidane (Francio, 1998-2006)


• Andrij Ŝevĉenko

Futbala terminaro |

• 
  Ofsajdo^[1]
  


• Ora Pilko


• 
  Punŝoto kaj punpunkto^[2]
  

Vidu ankaŭ |

• Futbalteamo


• Nacia sporto


• Reguloj de futbalo


• Futsalo


• Rugbeo


• Gaela piedpilko


• Florenca piedpilko


• Usona piedpilko


• Kanada piedpilko


• Aŭstralia piedpilko


• Eŭropa futbalisto de la jaro


• Esperanta teamo de futbalo

Notoj |

Referencoj |

• Tibor Újlaky-Nagy, La sporta lingvo en Esperanto, Hungara Esperanto-Asocio, 1972 [www.freeweb.hu/eventoj/steb/sportalingvo.rtf]

Bibliografio |

• Paulo Sergio Viana, Ridinda golo, Beletra Almanako, nº 9, oktobro 2010, pp. 13-15.

Eksteraj ligiloj |

• paĝoj de FIFA, la Federacio Internacia de Futbalo


• paĝoj de UEFA, la Unuiĝo Eŭropa de Futbalaj Asocioj


• 
  Garbhan MacAoidh/gla: SPORTO: Multvizaĝa futbalo Monato (2004/6, p. 18)


• alia paĝo pri futbalo


• Terminaro Futbalo (esperante, germane)


• 
  Artikoloj pri futbalo esperante
  

Internacia Futbalo
FIFA • Futbala Mondpokalo • Pokalo de FIFA-konfederacioj
AFC (Azia Pokalo) •      CAF (Afrika Pokalo de Nacioj) •      CONCACAF (Ora Pokalo)      CONMEBOL (Amerika Pokalo) •      OFC (Oceania Pokalo de Nacioj) •      UEFA (Eŭropa Futbal-Ĉampionado)