Gfyuki

Samea lingvo
Sámegiella
Parolata en	Norvegio, Finnlando, Svedio kaj Ruslando
Parolantoj	ĉirkaŭ 24,000
Skribo	latina alfabeto
Lingvistika klasifiko
Uralaj Finno-ugraj Finnopermaj Volgofinnaj Finna-sameaj
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	unuopaj komunumoj en Finnlando, Norvegio kaj Svedio kiel agnoskata minoritata lingvo
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-2	smi (pliaj Sameaj lingvoj) Kelkaj unuopaj lingvoj havas propran enlistaĵon
Glottolog	saam1281
Angla nomo	Sami languages
Franca nomo	langues sames
v • d • r

La sameaj lingvoj estas lingvaro parolata de la sameoj en nordaj Norvegio, Svedio, Finnlando kaj Rusio (Kola duoninsulo). Almenaŭ 33000 sameoj parolas la samean, plej multaj la nord-samean. "La samea lingvo" (konsiderata kiel unu sama lingvo) estas oficiale rekonata kiel minoritata lingvo en Svedio.

La samea(j) lingvo(j) apartenas al la Finno-Ugra grupo de la Urala lingvofamilio.

Sameaj vortoj en Esperanto: Samea, boaco (samee "boazu" - tiu besto ja ankaŭ dum jarcentoj estas bazo de samea vivo), jojko

Klasifiko de sameaj lingvoj |

Ekzistas 11 diversaj sameaj lingvoj (9 estas nuntempe parolataj), kiuj estas grandparte nekompreneblaj inter si. Ili dividiĝas al du ĉefaj grupoj, orientaj kaj okcidentaj sameaj lingvoj. Apudaj lingvoj foje similas unu la alian multe, sed en kelkaj kazoj estas granda diferenco eĉ ĉe apudaj lingvoj. Ses plej grandaj lingvoj havas skribitan formon. La taksoj pri la nombro de parolantoj varias multe. Sameaj lingvoj de okcidento al oriento estas jenaj:

Samea

Sameaj lingvoj laŭ regionoj

Okcidentsameaj lingvoj	1.Suda samea lingvo [sma] [1] 2.Ume-samea lingvo [sju] [2] 3.Pitesamea lingvo [sje] [3] 4.Lule-samea lingvo [smj] [4] 5.Nord-samea lingvo [sme] [5]
Orient-sameaj lingvoj	6.Skolt-samea lingvo [sms] [6] 7.Anar-samea lingvo [smn] [7] 8.Kildin-samea lingvo [sjd] [8] 9.Ter-samea lingvo [sjt] [9] Kemi-samea lingvo †[10] Akala-samea lingvo † [sia] [11]

En iuj fontoj estas krome menciata kainu-samea lingvo, kiu estis parolata pli sude en Finnlando kaj Karelio. Tamen multaj sameoj ne parolas la samean.

Ecoj |

En la Samea oni kutime ne distingas inter maskla kaj ina pronomoj (kiel ĉe ri de la riistoj). Difina artikolo ne ekzistas, nek distingo inter pluralo kaj singularo ĉe substantivoj. Verboj fleksias malsame laŭ la aganto, ĉu estas mi, vi, aŭ "ri".

Ankaŭ ekzistas specifaj fleksioj por neaj verboj. La nea verbo mem ŝanĝiĝas nur laŭ la nombro kaj persono. La tempon kaj modon esprimas la ĉefa verbo, kiu sekvas.

La Samea enhavas multajn vortojn pri naturo kaj pri boacado. Ekzistas aro da vortoj por "neĝo". Tiel eblas priskribi la aspekton kaj konsistecon de neĝo. Samas pri pejzaĝoj, por priskribi montojn, akvofalojn ktp. En la boacado oni havas multe da vortoj por "boaco", por priskribi aĝon, sekson, koloron ktp. de boaco.

Same kiel ĉe aliaj lingvoj oni enkondukas fremdajn neologismojn en la Samean, kaj dum la 20-a jarcento oni enigis multajn novajn vortojn, laŭ la teknika kaj socia evoluoj. En la Lulea Samea, ekzemple, plejmultaj fremdvortoj ekhavas finaĵon -a: presidentta, departemennta, kultuvrra, studenta, e-poassta ("retpoŝto"), webba ("reto", laŭ la Angla web).

Alfabetoj |

Sameaj lingvoj uzas plivastigitan latinan alfabeton. Unuaj provoj skribi la samean estis faritaj jam en fino de 18-a jarcento, sed la evoluon de skriba formo malhelpis manko de unueca ortografio. Nur en 1978 la nord-samea ricevis unuecan ortografion, kiu estas uzata en ĉiuj tri landoj.

Kildin-samea lingvo uzas plivastigitan cirilan alfabeton: Аа Ӓӓ Бб Вв Гг Дд Ее Ёё Жж Зз Ии Йй Ӣӣ Кк Лл Ӆӆ Мм Ӎӎ Нн Ӊӊ Ӈӈ Оо Пп Рр Ҏҏ Сс Тт Уу Фф Хх Цц Чч Шш Щщ Ъъ Ыы Ьь Ҍҍ Ээ Ӭӭ Юю Яя Јј Ѣѣ ʼ.

Specimenoj |

La Patro Nia:

Nord-Samea^[13]

Áhččámet, don guhte leat almmis.

Basuhuvvos du namma.

Bohtos du riika.

Šaddos du dáhttu,

mo almmis nu maiddái eatnama alde.

Atte midjiide odne min beaivválaš láibbi.

Ja atte midjiide min suttuid ándagassii,

nugo miige ándagassii addit velggolaččaidasamet.

Alege doalvvo min geahččalussii,

muhto beastte min bahás eret.

Dasgo du lea riika ja fápmu ja gudni agálašvuhtii.

Ámen.

Lulea Samea:

Áhttje mijá

guhti le almen.

Ájlistuvvus duv namma.

Båhtus duv rijkka.

Sjaddus duv sidot gåk almen,

nåv aj ednamin.

Vatte midjij uddni mijá bäjvvásasj lájbev.

Ja luojte midjij suttojdimme ándagis,

nåv gåk mij aj luojttep mijá velgulattjajda.

Ja ale mijáv gähttjalibmáj lájddi,

ájnat várjjala mijáv bahás.

(Juhte duv le rijkka ja fábmo ja herlukvuohta ihkeven ájggáj.)

Amen.

Ekzemploj pri vortaj diferencoj inter sameaj lingvoj |

Fonto:

• Samelingva birdovortaro

Vidu ankaŭ |

• Urala lingvaro


• Sameoj


• Sameio


• Samelingva literaturo

Notoj |

1. 
   ↑ ĉ. 300 parolantoj en Svedio kaj Norvegio
   


2. 
   ↑ ĉ. 20 parolantoj en Svedio
   


3. 
   ↑ ĉ. 20 parolantoj en Svedio
   


4. 
   ↑ ĉ. 1500 parolantoj en Svedio kaj Norvegio
   


5. 
   ↑ la plej granda el sameaj lingvoj kaj havas ĉ. 30 000 parolantojn en Norvegio, Svedio kaj Finnlando.
   


6. 
   ↑ sää´mǩiõll, ĉ. 300 parolantoj en Finnlando kaj eventuale 20 - 30 parolantoj en Rusio.
   


7. 
   ↑ anarâškiellâ ĉ. 300 parolantoj en Finnlando
   


8. 
   ↑ самь Кӣлл; ĉ. 650 parolantoj en Rusio
   


9. 
   ↑ ĉ. 6 parolantoj, malaperanta
   


10. 
    ↑ mortinta en 19-a jarcento, nur kelkaj skribitaj fragmentoj konserviĝis
    Kemi-samea_lingvo-lingvo, aŭtomata traduko de WikiTrans el la angla artikolo : Kemi_Sami
    


11. 
    ↑ la lasta parolanto mortis en 2003
    


12. ↑ ^12,012,1Hans-Hermann Bartens. (1989) Lehrbuch der saamischen Sprache. Hamburg: Helmut Buske Verlag. ISBN 3-87118-885-9.
    


13. 
    ↑ http://sakasti.evl.fi/sakasti.nsf/sp?open&cid=Content4BE2C2 Finnlanda Eklezia Meslibro en la Nordsamea, 2000
    

Eksteraj ligiloj |

• http://www.helsinki.fi/~tasalmin/fu.html


• http://www.peoples.org.ru/saam.html