Gfyuki

Sátoraljaújhely
slovake: Nové Mesto pod Šiatrom
urbo
Vido al Sátoraljaújhely
Blazono
Oficiala nomo: Sátoraljaújhely
Lando	Hungario
Regiono	Norda Hungario
Departemento	Borsod-Abaúj-Zemplén
Historia regiono	Hungara reĝlando
Najbaras kun	Slovenské Nové Mesto
Situo	Sátoraljaújhely
- koordinatoj	48°23′35″N 21°39′24″E  /  48.39306°N, 21.65667°O / 48.39306; 21.65667 (Sátoraljaújhely)
Areo	73,44 km² (7 344 ha)
Loĝantaro	15 619 (01.01.2011)
Denseco	212,68 loĝ./km²
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MEST (UTC+2)
Poŝtkodo	3980
Telefona antaŭkodo	47
Situo enkadre de Hungario
Vikimedia Komunejo: Sátoraljaújhely
Retpaĝo: www.satoraljaujhely.hu

Sátoraljaújhely [ŝAtoraljaUjhej] estas urbo kun rango vinvilaĝo en Hungario, en regiono Norda Hungario, en departemento Borsod-Abaúj-Zemplén, en Distrikto Sátoraljaújhely, kies centro estas. La loknomo signifas: sub-tendo-nova-loko, pro la apuda tendo-formita vulkana monto.

La ŝtatlimo disigas la urbon (flava linio)

Situo |

La urbo situas en la proksimeco de Bodrog, fine de ĉefvojo el Miskolc, laŭ fervojo Miskolc-Ungvár.

Historio |

La unua skriba mencio devenis el 904. La tataroj detruis la komunumon en 1241. Poste la komunumo refondiĝis kune kun abatejo iomete for de la ruinoj, ĉar dum la historio Bodrog ofte inundis. Ĝi ricevis rangon urbo en 1261, havanta fortikaĵon. La bienoj apartenis ekde 1351 al litova princo, kiu setligis rutenojn. La fortikaĵo detruiĝis en 1558 laŭ ordono de Habsburgoj, la sendefenda urbo suferis en 1566 rabadon kaj detruadon de turkoj. Hajdukoj de Stefano Bocskay vivadis en la urbo ekde 1605. En 1697 en la tuta regiono - ankaŭ ĉi tie - okazis ribelo kontraŭ Habsburgoj. En la 18-a jarcento alvenis judoj, kiuj precipe komercadis, dume la urbo iĝis departementejo de Zemplén, la departementa domo konstruiĝis en 1768. En 1739 pesto, en 1831 ĥolero, en 1834 tertremo, en 1845 inundo okazis. La fervojo konstruiĝis el Miskolc en 1871, post unu jaro al Ungvár.

Malliberejo konstruiĝis en 1905, ankaŭ nun funkcianta, en 1944 okazis granda ribelo kaj rifuĝo, fine estis 60 da mortintoj. La ĉeĥoj okupis la urbon en 1919, iom poste la tiama hungara ruĝa armeo reokupis la regionon, poste retiriĝis, kredante al Antant, kiu promesis kompense retiriĝon de rumanoj. Fine en 1920 la naskiĝanta Ĉeĥoslovakio pretendis fervojan linion el Rumanio. Tial Sátoraljaújhely estis distranĉita, la norda parto kun la fervojo apartenas al la nuna Slovakio, - havanta la nomon Slovenské Nové Mesto - , la suda parto kun la urbocentro restis hungara, kiu ĝis 1984 havis titolon distriktrajta urbo. Ambaŭ partoj iĝis limpasejoj. Ekde 2008 Hungario kaj Slovakio apartenas al interna zono de Schengen, la limoj inter du urbopartoj malaperis.

Inter 1938-1945 la du urbopartoj unuiĝis, en 1944 la judoj estis deportitaj.

Vidindaĵoj |

• 
  Urbodomo de Sátoraljaújhely (iama departementa domo)


• 
  kastelo de Waldbott


• Preĝejo de Ĉieliro de Maria (Sátoraljaújhely)


• Preĝejo de Stefano la 1-a (Hungario) (Sátoraljaújhely)

Ĝemelurboj |

• 
  Franeker, Nederlando
  


• 
  Sindos, Greklando
  


• 
  Lohja, Finnlando
  

Famuloj |

Urbodomo de Sátoraljaújhely

• en Sátoraljaújhely naskiĝis:
  
  
  
  • 
    agronomo János Balásházy
    
  
  
  • 
    aktoroj Anni Dobos, Katalin Gyöngyössy kaj Árpád Latabár (1903)
    
  
  
  • 
    episkopo Ignác Fábry
    
  
  
  • 
    flegisto Zsuzsanna Kossuth
    
  
  
  • 
    inĝeniero István Haraszti
    
  
  
  • 
    ĵurnalisto Ernő Mezei
    
  
  
  • 
    kemiistoj János Bognár kaj Sándor Kalecsinszky
    
  
  
  • 
    kuracistoj István Rátz kaj László Kovács
    
  
  
  • 
    matematikisto Attila Pethő
    
  
  
  • 
    ministro Géza Révész (ministro)
    
  
  
  • 
    operkantisto Sári Sebeők
    
  
  
  • Imre Révész (pentristo)
  
  
  • 
    Sándor Czigándi Varga, József Engel kaj Ferenc Friedrich skulptistoj
    
  
  
  
  


• en Sátoraljaújhely mortis:
  
  
  
  • aktoro Sári Déry
    
  
  
  • 
    poeto Elemér Borúth
    
  
  
  • kalvinana episkopo István Fejes
    
  
  
  • 
    pentristo József Nemes-Lampérth
    
  
  
  
  


• en Károlyfalva naskiĝis baletisto Nóra Kováts
  

Esperanto |

Sátoraljaújhely estas konata kiel la naskiĝloko de Lajos Kökény.

Eksteraj ligiloj |

• 
  http://www.satoraljaujhely.hu/ Urba retejo


• European Wineroads