Gfyuki

Finn-ugraj lingvoj^[1] aŭ finno-ugraj lingvoj estas unu el la du ĉefbranĉoj de la urala lingvofamilio apud la samojedaj lingvoj. Iuj lingvoscencistoj malakceptas la ĉefbranĉo-satuson de la samojedaj lingvoj kaj uzas la nomojn finn-ugraj lingvoj kaj uralaj lingvoj kiel sinonimojn.
^[2][3]

Historio |

Finn-ugraj lingvoj devenas el komuna pralingvo, kiu estis parolata antaŭ 5 000-6 000 jaroj. Unue el la komuna lingvo eliris la ugraj lingvoj. La okcidenta branĉo de la komuna lingvo dividiĝis al praperma, el kiu poste formiĝis komia kaj udmurta lingvoj, kaj al finna-volga lingvaro, el kiu formiĝis maria, mordva kaj prafinna lingvoj. El la prafinna lingvo apartiĝis sameaj lingvoj kaj baltmaraj finnaj lingvoj.

La esplorado de la finn-ugra lingvaro baziĝas sur komuna vortaro kaj komunaj strukturoj. La unua, kiu listigis finn-ugrajn lingvojn surbaze de komunaj vortoj, estis la sveda lingvisto Philipp Johann von Strahlenberg en la jaro 1730. Poste hungaroj János Sajnovics (1770) kaj Sámuel Gyarmathi (1799) komparis ankaŭ strukturojn.

Ecoj |

Finn-ugraj lingvoj estas sintezaj lingvoj, kiuj havas multajn kazojn kaj malmultajn prepoziciojn kaj postpoziciojn. Laŭ la nuna opinio en la komuna pralingvo troviĝis jenaj elementoj:

1. En la unua silabo estas mallongaj vokaloj i, u, ü (= y), e, o, ä, a kaj longaj vokaloj i, u, e, o


2. En la sekvaj silaboj estis nur tri vokaloj a, ä, e


3. La vortoj havis vokalan harmonion


4. Inter konsonantoj troviĝis pluraj sibilantoj, afrikatoj kaj moliĝintaj sonoj.


5. La akcento estis sur la unua silabo.


6. La pralingvo havis ses kazojn.


7. Apud singularo kaj pluralo ekzistis ankaŭ du-laro

Lingvoj |

Ĝenerala klasifiko de la uralaj lingvoj^[4]

Areo kie finnopermaj, ugraj, samojedaj kaj jukagiraj lingvoj estas parolataj

 finnopermaj

 ugraj

 samojedaj

 jukagiraj

Urala

Finnoperma Perma lingvaro Komia lingvo [kom] Komi-ziria lingvo [kpv] [5] Komipermjaka lingvo [koi] Jodzjaka lingvo [6] Udmurta lingvo [udm] Finna-volga lingvaro[22] Maria lingvo [chm] Alta maria lingvo [mrj] Malalta maria lingvo [mhr] Mordva lingvaro Erzja lingvo [myv] Mokŝa lingvo [mdf] Malaperinta finna-volgaj lingvoj Merja lingvo † [7] Meŝĉera lingvo † [8] Muroma lingvo † Finn-samea lingvaro Samea Sameaj lingvoj laŭ regionoj Okcidentsameaj lingvoj 1.Suda samea lingvo [sma] [9] 2.Ume-samea lingvo [sju] [10] 3.Pitesamea lingvo [sje] [11] 4.Lule-samea lingvo [smj] [12] 5.Nord-samea lingvo [sme] [13] Orient-sameaj lingvoj 6.Skolt-samea lingvo [sms] [14] 7.Anar-samea lingvo [smn] [15] 8.Kildin-samea lingvo [sjd] [16] 9.Ter-samea lingvo [sjt] [17] Kemi-samea lingvo †[18] Akala-samea lingvo † [sia] [19] Baltmara finna Iĵora lingvo [izh] Livona lingvo [liv] Latvio Karela lingvo [krl] Olonec-karela lingvo [olo] Luda karela lingvo [lud] [20] Ĉefa karela lingvo finna [fin] Finnlando Tornival-finna lingvo [fit] Svedio Kven-finna [fkv] Norvegio [21] Savoniaj dialektoj Vota lingvo [vot] Vepsa lingvo [vep] estona [est] Estonio norma estona EKK sud estona La historia Sud estona voroa VRO Mulgi Tartu Seto Lutsi † Leivu † Kraasna † Samojeda Areo kie samojedaj lingvoj estis parolitaj en  XVIIa jarcento  XXa jarcento Norda samojeda Eneca[23] Arbara eneca [enf] [24] Tundra eneca [enh] [25] Juraca lingvo † Yurats; [26] Kamasa [xas] † Koibala lingvo zkb † [27] Karagasa lingvo † ymt Tajgia lingvo † [28] Matora † ymt Neneca [yrk] [29] Arbara neneca Tundra neneca Nganasana [nio] Selkupa [sel] Ugra hungara [hun] Ob-ugra lingvaro Ĥanta lingvo [kca] Mansa lingvo [mns]

Popoloj |

Ne ekzistas "finnugra gento" aŭ "gentaro", sed multaj gentoj kiuj parolas lingvojn de la finnugra familio. La plej multnombraj popoloj estas la Hungaroj, Finnoj, Mordovoj, Estonoj, kaj Udmurtoj.

ESTONOJ

• 
  Nomoj: [m] eestlased; [f] Estoniens; [r] estonci


• Popolo, ĉefloĝantoj de Estonio (963 mil); en Rusia Federacio 46,4 mil (1992). Loĝas ankaŭ en Usono, Kanado, Svedio kaj Aŭstralio. Totala kvanto: ĉirkaŭ 1,1 mln (1992).


• 
  Lingvo: estona.


• 
  Kredantoj: precipe luteranoj, estas ankaŭ ortodoksuloj (precipe setuoj).

• • SETUOJ. Nomoj: [f] Setous; [r] setu - Etnografia grupo de Estonoj en sudoriento de Estonio kaj en Peĉora regiono de Rusia Federacio. Kredantoj: ortodoksuloj.

Finnoj

• 
  Nomoj: [m] suomalajset; [f] Finlandais, Finnois; [r] finni


• Popolo, ĉefloĝantoj de Finnlando (4,65 mln). Totala kvanto: 5,43 mln (1992), inter ili en Rusia Federacio 47,1 mil (1989).


• 
  Lingvo: finna.


• 
  Kredantoj: protestantoj (luteranoj).

Kareloj

• 
  Nomo: [m] karjala; [f] Careliens; [r] kareli


• Popolo en Rusia Federacio, ĉefloĝantoj de Karelio (79 mil). Loĝas ankaŭ en Tvera (23,2 mil) kaj aliaj regionoj. Totala kvanto: 131 mil (1992).


• 
  Lingvo: karela.


• Kredantoj - ortodoksuloj.

KOMI-PERMANOJ

• 
  Nomo: [f] Komi-Permiaks; [r] komi-permjaki


• Popolo en Rusia Federacio (147 mil, 1992), inter ili en Komi-Perma aŭtonoma regiono 95 mil.


• 
  Lingvo: komi-perma.


• 
  Kredantoj: ortodoksuloj.

KOMIANOJ

• 
  Nomo: [f] Komis; [r] komi (malnova - zirjane)


• Popolo, ĉefloĝantoj de Komia Respubliko (292 mil), Entute en Rusia Federacio 336 mil (1992).


• 
  Lingvo: komi-zirjana.


• 
  Kredantoj: ortodoksuloj.

Hungaroj, Madjaroj

• 
  Nomo: [m] magyar; [f] Hongrois; [r] vengri


• Popolo, ĉefloĝantoj de Hungario (9,95 mln). Loĝas ankaŭ en Rumanio (1,86 mln), Slovakio (580 mil), Jugoslavio (400 mil), Usono (600 mil), Ukrainio (120 mil) Kanado (120 mil). Totala kvanto: 13,83 mln, (1992).


• Apartenas al mezeŭropa raso.


• 
  Lingvo: hungara.


• 
  Kredantoj: precipe katolikoj.

• • SEKLEROJ. - Nomoj: [m] sekej; [f] Seklers; [r] sekleri - Etnografia grupo de hungaroj en Transilvanio (Rumanio); 1,7 mln (1987).

Ĥantoj

• 
  Nomoj: [m] ĥante; [f] Khantys; [r] ĥanti (malnova - ostjaki)


• Popolo en Ĥanti-Mansa aŭtonoma distrikto - Jugra (11,9 mil) kaj Jamalo-Neneca aŭtonoma distrikto (7,2 mil) kaj Tomska regiono. Entute en Rusia Federacio 22,3 mil (1989).


• 
  Lingvo: ĥanta.


• 
  Kredantoj: ortodoksuloj.

Mansoj

• 
  Nomoj: [f] Mansis; [r] mansi (malnova - voguloj)


• Popolo en Ĥanti-Mansa aŭtonoma distrikto - Jugra (6,6 mil). Entute en Rusia Federacio 8,3 mil (1989).


• 
  Lingvo: mansa.


• 
  Kredantoj: ortodoksuloj.

MARIOJ

• 
  Nomoj: [m] marij; [f] Mariis; [r] marijci (malnova - ĉeremisi)


• Popolo, ĉefloĝantoj de Maria Respubliko (324 mil) kaj najbaraj regionoj de rivero Volgo kaj Uralo. Entute en Rusia Federacio 644 mil (1992).


• 
  Lingvo: maria.


• 
  Kredantoj: ortodoksuloj.

MORDOVOJ

• 
  Nomoj: [f] Mordves; [r] mordva, mordovci


• Popolo, ĉefloĝantoj de Mordovio (313 mil). Kvanto: en Rusia Federacio 1,073 mln (1992). Totala kvanto: 1,15 mln. Dividiĝas je etnografiaj grupoj erzjoj, mokŝoj, karatajoj, terjuĥanoj.


• 
  Lingvoj: mordovaj.


• 
  Kredantoj: ortodoksuloj.

• 
  
  • ERZIOJ - Nomoj: [f] Erziens; [r] erzja - Etnografia grupo de mordovoj. Lingvo: erzia.
  
  
  • MOKŜANOJ - Nomoj: [f] Mokcha; [r] mokŝa - Etnografia grupo de mordovoj. Lingvo: mokŝa.
  
  

SAMEOJ, saamoj, loparoj, laponoj

• 
  Nomoj: [f] Saamys; [r] saami, lopari


• Popolo en nordregionoj de Norvegio (30 mil, 1992), Svedio (15 mil), Finnlando (5 mil) kaj Rusia Federacio (2 mil).


• 
  Lingvo: Samea.


• Kredantoj en Rusia Federacio - ortodoksuloj, en Skandinavio - luteranoj.

UDMURTOJ

• 
  Nomoj: [m] udmurt; [f] Oudmourtes; [r] udmurti (malnova - votjakoj)


• Popolo, ĉefloĝantoj de Udmurtio (497 mil). Totala kvanto: 747 mil (1992).


• 
  Lingvo: udmurta.


• 
  Kredantoj: ortodoksuloj.

UGOROJ

• 
  Nomoj: [f] Ughoriens; [r] ugri


• Komuna nomo de lingve parencaj popoloj: transuralaj mansoj kaj ĥantoj, ĉedanubaj hungaroj.


• Parolas en ugrajlingvoj de finno-ugrajgrupoj.

Notoj |

Vidu ankaŭ |

• Urala lingvaro


• Internacia Finnugra Kongreso

Eksteraj ligiloj |

• Uralaj lingvoj kaj gentoj


• Finn-ugra portaro


• Finn-ugra societo


• Finn-ugra lingvaro ĉe Universitato de Helsinki


• www.ugri.net